Зохиолч зохиолчийнхоо тухай

Уран хайчилбарыг Ц.Галбадрах

Толгойтой болгон мөнгөнд үхэж

Торготой нэг нь

Хоргой зүүдлэх орчинд

Шүлгээр өвчилж

Ардын дуунд уярч

Шүдэнз шиг асч

Зул шиг унтарч явдаг аа

Миний муусайн найз нар... гэж хэдэн найрагч “навсгар” нөхдөө магтаж, өмөөрч дуулсан ардын уран зохиолч Дөнгөтийн ЦООДОЛЫН тухай Монголын зохиолчдын эвлэлийн шагналт, судлаач, шүүмжлэгч, эрдэмтэн зохиолч Долгорын ЦЭНДЖАВ ийн өгүүлэх авай.

-Дөнгөтийн Цоодол хэмээх энэ гэрэл цацрам гэгээн сайхан найрагчийн ялангуяа дуулиуд тэр чигээрээ драмын зөрчил, амьдралаар тоглож гүйцсэн адармаа ээдрээ, ургаж товойсон сэтгэлд хоногшим дүрүүд байдаг.

Шүлэгт дүр бүтээнэ гэдэг бол ховор үзэгдэл төдийгүй бараг байхгүй зүйл юм. Яагаад гэвэл нэгдүгээр биеэс уянгалан дуулдаг болохоор тэр. Харин найраглалд бол өөр хэрэг л дээ. Дүр байна гэдэг бол хүн байна гэсэн үг. Хүн байна гэдэг амьдрал болоод зөрчил байна гэсэн үг.

Түүний дуулийн баатрууд “Дутуу Санжаа”, ”Тэмээ Самдан”, “Торгон Янжин”, “Хадаг Дэнжид”, “Уужуу Дондогийн дууль”, ”Элчин Самбуу”, “Буруу Довдон”, “Ороо Эрэнцэн” гээд нэрнээсээ аваад л дүрүүд нүдний өмнө амьдаараа босож ирээд байдаг. Дүр болгон араншинтай. Ганц нэгхэн бадгийг эшилбэл, “Дутуу Санжаа” дуульдаа,

Долоон богинохон хуруу, атга чадлаа хайрлалгүй

Довтолгоонд орж байгаа юм шиг шалмаг, нөхдөөсөө хоцролгүй

Барилгын суурь хаана ухна, тэнд байлаа долоон хуруут

Бааюу хаа галлаж, тоосго хаа цохино, тэнд байлаа долоон хуруут

Баярын өргөө шиг Дархан хаана босно, тэнд байлаа долоон хуруут... гэх юм уу, “Торгон Янжин” дуульдаа,

...Самныхаа сувд шиг нулимс хааяа унагаж

Сав л хийвэл

Дуу аялж суух Янжин

Нэг л удаагийн найраар

Гэр орноо орхиж...

Нэгжиж сумаа гүйцээгээд

Хар хүн нь олсонгүй....гэх зэргийг уншихад өгүүллэг, туужийн дүр гэмээр эгэл жирийн, инээдэмтэй, гунигтай, хөгжилтэй, наргиантай, хошин, эмгэнэлтэй бүхий л зан араншинтай дүр тодорч ирдэг.

Тиймээс Цоодол найрагчийг хүүрнэл зохиол, тэр ч бүү хэл драмын жүжиг бичихэд дэндүү ойрхон найрагч гэж боддог боловч тэрбээр өнөө хүртэл тэр лүү ороогүй л байна. Монгол ахуй, монгол амьдрал, монгол үйл зан, монгол ухаан гэрэлтсэн өгүүллэг, тууж нэг л өдөр дуулиантайхан гарахад хуруу ойрхон найрагч юм. Найрагч болгон өгүүллэг, тууж, роман бичихгүй.

Нэгэн нэрт найрагч бишгүй олон хүүрнэл зохиол бичсэн боловч галтай шүлэг найраглалаа бараадахгүй, цаанаа нэг л сэтгэлд хүрцгүй санагдаж билээ. Дураар болдоггүй юм гэж энэ.

Нэг удаа Д.Цоодол гуай МУИС дээр “Чехов”-оо сугавчлаад давхиад ирлээ. Тэрийг нь манай сургуулийн номын сан их дуртай авлаа. Ярилаа, хөөрлөө. “Чеховын гайхалтай жүжгээс орчуулаад драмын театрт өгдөггүй юм уу” гэлээ. “Чадахгүй ээ, би яаж чадахав, тэр чинь өөр мундагчуулын ажил” гэж “нохойтов”. “Та чинь Гюгогийн алдарт “Парисийн дарь эхийн сүм”-ийг орчуулсан юм биш үү” гэлээ.

“Тэр ч нэг тийм юм болсон шүү, их сонин тохиолдлоор драмынхантай холбогдоод авсан. Энэ одоо СУИС-ийн тэнхмийн эрхлэгч мань Найдангийн Ганхуяг нэг удаа ярилаа. “Бүгд л хошин шог руу хошуураад тайзны урлаг биш болох янзтай. Сонгодог юм хэрэгтэй байна. Эрдмийн театр сонгодгоос хөндийрвөл өрхөө бүтээж байна гэсэн үг. Та сонгодгуудтай ноцолддогийн хувьд үзээд алдвал яана. Чеховтой, Мопассан, Акутагавагийн ард гарсан хүн болохдоо болно. Танд захиалга өгье, Гюгогийн “Парисийн дарь эхийн сүм”-ийг орчуулаад өгөөч” гэлээ.

“За тэр чинь таваглахгүй дээ, би даанч жүжгээр оролдож явсангүй, та нар арай дөртэй хүнд хандвал яасан юм бэ” гэвэл Ганхуяг салах янз алгаа. “Та таваглахгүй бол хэн таваглах юм, таны дуулиуд чинь бүгд л жүжиг шүү дээ” гээд онгироож байна. “Ямар хугацаанд хийх эдэв дээ” гэхэд “Сараас илүүгүй баймаар байна” гэнэ. Найруулагч нь нөгөө айхтар Наранбаатар байна л гэж байна.

Үзлээ...Хэцүү санагдлаа. Дахиад оролдлоо, сонирхолтой юм аа. Гурав хоног нүдсэн чинь аяндаа л үг орж ирээд, намайгаа хөтлөөд явчихлаа. Сүүлдээ бүүр гар хөнгөрөөд, амархан ч боллоо. Яахав дээ, жүжиг гэхлээр харилцан яриа байх юм. Тэр нь их хөнгөн аятай зугаатай ч юм. Гэхдээ л сонгодог зохиол гэдэг бол цаанаа аагтай, агуу шидэт ертөнц шүү дээ. Амьдрал ч тэр чигээрээ өмнө босож ирээд, тэр тоолонгоор би ч бас босоод ирж байгаа юм. Ертөнцийн гоо үзэсгэлэн гэж яасан ч тамын юм, яасан ч гоё юм, яасан ч үйлийн үртэй эдэв...мэдэхгүй.

Нөгөө яагаав хөгийн л амьтан даа...Кваздимо гэж хорвоогийн хамгийн сайхан сэтгэлт гайхамшигт амьтан, өөрийг гаднаас нь харвал бараг хүн мөн үү, биш үү гэмээр амьд хүн аймаар өрөөл татанхай хачин эвгүй дүртэй амьтан шүү дээ. Нөгөө талд нь солонго татсан Эсмералда гэгч гайхам гоё гоо үзэсгэлэнт бүсгүй байх юм.

Сайхан ч бай, муухай ч бай амьдралд тэмүүлж байгаа, агуу гоо сайханд тэмүүлж байгаа ер бусын гоо сайхан байнаа. Түүнийг сэтгэлд хоногшим, гэхдээ яг тохирч таарсан үгээр буулгахыг хичээсэн. Би ёстой онгодондоо болоод долоохон хоногийн дотор “хусчихаад” нөгөө муу “шаамийдаа” өгсөн.

-За та нар үз. Болохгүй бол ураад хаячихаарай. Үүнээс илүү юм надаас гарахгүй гэсэн. “Үгүй ээ, мөн амархан хийчихжээ, сарын хугацаа арай ч багадах болов уу гэж санаа зовж байсан” гээд баярлацгаасан. Уншжээ. За болоод явчихлаа, их сайхан орчуулга болжээ гэж л бас онгироож байна. Тэгээд л тоглоно барина гээд л пижигнээд явчихсан шүү дээ. Эрдмийн их театрт тавихад урилга зарлага өгсөөн, Цэвэлмаатайгаа цуг явж үзсэн. Сэтгэл тун өег байсан шүү.

Энэ жүжиг агуу юм билээ, тэр найруулагч, жүжигчид, тэр театр агуу юм билээ. Тэгээд юу болсон бэ? Би сайн мэдэхгүй, тэр жилийн улаан хивсний ёслолд уу? юунд ч юм шалгарлаа л гэсэн. Кваздимод тоглосон залуу ч тэргүүн шагнал хүртсэн байх. Би ингэж нэг удаа тэр урлагийн ариун өргөө болсон эрдмийн театраар ороод гарсан хүн дээ, хө” гээд “Үгүй ээ, чи манай зуслан дээр хүрээд ирээч. Сайхан нь сайхан юм аа, жаргаж л байна. Хэрэгтэй хэрэггүй юм сараачаад л байна. Ядрах л юм, татах л юм. Гэхдээ уйдах юм байна шүү, золиг. Энэ улс амьтан чинь тэгээд зусландаа гардаг юм уу? үгүй ч юм уу” гэж хэлээд сэгнийтэл алхаад холдож билээ, мань эр...