Зохиолч зохиолчийнхоо тухай

Монгол Улсын төрийн шагналт, соёлын гавьяат зүтгэлтэн зохиолч Дарамын Батбаярын тухай соёлын гавьяат зүтгэлтэн, эрдэмтэн зохиолч Л.Дашням ийн өгүүлэх авай.

-Дарамын Батбаяр бид хоёрын нөхөрлөл далан найм, есөн оноос эхтэй юм. Би хойно оюутан байхдаа анх сураг сонсон уулзах, танилцах гэж эрж хайж байсан түүхтэй. Геологийн сургуульд очсон, миний дунд сургуулийн анд, өөрөө ч бас юм оролддог Б.Пүрэвсүрэн маань “Надтай нэг өрөөнд ёстой мундаг зохиолч байна аа. Чамтай танилцуулбал та хоёр нэлээн гар нийлэх байх” гэж хэлж байна. Очлоо. Эзгүй байгаад таарсангүй. Хорхой хүрээд хэд хоногийн дараа дахиад очлоо. Тэгтэл нөгөө нөхөр Монгол руу явчихсан гэнэ. Геологийн сургуулиасаа Горькийн сургууль руу шилжих гэж баахан хөөцөлдөөд тэр нь бүтээгүй болохоор буцчихсан юм байх.

Хожим төгсч ирсэн хойноо би хүнээр заалгаад зүс таних болсон. Батбаяр ч энд их сургууль төгсчихсөн, богино үгүүллэгүүдээ хэвлүүлээд эхэлчихсэн байв. Нэг өдөр Төв шуудангийн тэнд явж байхаар нь уулзлаа. Танилцлаа. Үерхэл тэгж л эхэлсэн. Зохиолч П.Лувсанцэрэн бид эртний танил. Тэр надаар элдэв юм орчуулуулж “Цог” сэтгүүлдээ тавьдаг байв. Амихандаа би түүгээр дамжаад зохиолчид руу, зохиолчдын хороо руу дөхөх дотор бодолтой байлаа л даа. Тэгсэн нэг өдөр Лувсанцэрэн “Чамд хачин гоё юм үзүүлье. Сэлэнгээс Лхагваа гэж цахилгааны инженер бололтой нэг нөхөр тун хөөрхөн юм ирүүлээд байна” гэв. Жигтэйхэн часхийсэн үгүүллэгүүд байна. Лууяа:

-Үүнийг ханьтай болгоё. Ийм жанр хэрэгтэй. Чи бол биччихнэ дээ гэж байна. Шууд л:

-Тэгье гэлээ.

Тэгээд би анх “Зурагны ард” гэж нэг юм бичээд Лууяад үзүүллээ.

-Чи ямар хэмжээтэй зурагны ард үүнийгээ бичсэн гэж бодож байна гэж байна. Би уг нь зурагны ард л бичсэн үг маягтайгаар үгүүлсэн юм л даа.

-Мэдэхгүй. Түүнийг бодоогүй шүү! гэлээ.

-Нэг их том зураг хүнд дурсгаад байх уу даа.

-Хаанаас.

-Тэгвэл чиний энэ бичсэн чинь жижиг зургийн ард багтах болов уу?

-Зураг ямар байхыг би огт бодоогүй...

-Тэгээд чи яах гэж “Зурагны ард” гэж бичсэн юм. Яг л нэг зурагны ард багтахаар хэмжээтэй байх юм биш үү? Санаа нь хөөрхөн юм гэж байна. Удалгүй Ж.Лхагваа бид хоёрын хэдэн богино үгүүллэгийг “Яргуй” сэтгүүлийн анхны дугаарт гаргаж байв.

Түүнээс хойш Лхагваагийн эрэлд гарав аа. Нэг өдөр дэлгүүрээс гарч яваа нөхрийг манайхны хэн нь ч билээ нэг нь “Өнөө чиний хайгаад байгаа Лхагваа чинь энэ” гэдэг юм. Томоо цүнхэнд пиво л бололтой баахан юм хийчихсэн, оготор хамартай, монтёр маягтай, миний бодсоноос шал өөр нөхөр аахилчихсан цохиж явна. Би түүнийг үгүүллэг шигээ цэмцгэр, Цоодолорхуу амьтан байгаа гэж төсөөлж байсан байхгүй юу. Танилцлаа. “Өө хоёулаа манайд очьё” гэж байна. Гуравдугаар сургуулийн тэр хавь руу... Тэр өдрөөс л бидний нөхөрлөлийн урт аян эхэлсэн дээ.

Урианхай бид хоёр бол угийн танил. Мань эр Төлөвлөгөөний комисст, би Эдийн засгийн хороонд ажилладаг байв. Ордны хоёр. Нэгэн удаа Зохиолчдын хороон дээр санаандгүй таардаг юм.

-Чи хаа хүрч явна?

-Өө найз нь Байроны хоёр шүлэг орчуулаад, “Утга зохиол урлаг” сонинд өгчихөөд явж байна гэж байна. Ордон орох замдаа ярьж байхнаа орчуулга хийхээс гадна шүлэг бичдэг нөхөр болж байнаа.

Тэр үед Зохиолчдын хороон дээр олон нэгдэл ажилладаг байсан юм. Д.Гармаагийн нэг номын зургийг Лхагвасүрэн гээд нэг хүзүү багатай нөхөр хийсэн байна. Тэгэхнээ “Үлгэрийн танхим”-ын жүжигчин гэнээ. Жигтэйхэн жүжигчээн. “Манин тогооч” энэ тэр гээд авч өгнө. Дархан руу бидний хэдэн уран бүтээлч залуус “Уран үгсийн чуулган” хийхээр явав аа. “Үлгэрийн танхим”-аас ч хүмүүс явсан. Тэгтэл нөгөө Лхагвасүрэн чинь шүлэг бичдэг юм байна. “Согтуу хоносон сар”-ны тухай нэг шүлэг уншаад хэд ч дахиулав даа, ер. Энэ цагаас л бас бидний нөхөрлөл эхэлсэн. Ажлынхаа завсар чөлөөгөөр нөгөө хэдтэйгээ уулзана. Санаагаа ярина. Бичсэнээ уншина. Бие биеэ хөөрхөн дооглож явуулна. Д.Батбаяр, Д.Урианхай хоёр чацуу ч Батбаяр нэг сараар ах. Би тэр хоёроос хоёр, Ж.Лхагваагаас нэг дүү, Б.Лхагвасүрэнгээс нэг ах юм.

Батбаяр маань дунд үедээ жүжгийн зохиол руу орчихсон. Намдаг гуайн санаачилсан жүжгийн зохиолчдын дугуйланд явдаг болсон. Намайг тэнд яв гэж Батбаяр их чангаасан ч ажил төрлийн боломж таараагүй. Батбаяр маань тэнд явж байхдаа л жүжгийн зохиолын учрыг олж анхныхаа жүжгийг бичсэн. “Дөшинжирмийнхэн” гэж. Их ч урам орсон байх. Гаршсан ч байх. Түүнээс хойш олон сайхан жүжиг туурвисан даа. Аливаа нэгэн үйл явдлын ээдрээ, оньс, зөрчлийн зангилаа л олж авч чадвал түүнийгээ тойруулаад л бичдэг юм гэж ярьдаг юм. Эхлэл, төгсгөл, зангидлага, оргил ч гэх шиг олон нарийн ухаан яринаа.

-Маш гоё алчуур байлаа гэхэд түүнийг үзэгчдийн өмнө мөд гаргаж ирэхгүй. Гол нь тэр алчууртаа хайр сэтгэлийн ч юм уу ямар нэгэн зүйлийн учир шалтгааныг шингээж өгнө. Алчуур хэнд байгаа нь ч мэдэгдэхгүй. Түүнийгээ тойруулаад л үйл явдал өрнүүлээд хэлэх гэсэн, гаргах гэсэн санаа, нууцаа шигтгэж, шингээж үзэгчдээ татна гэх мэтчилэн ярина.

Шинэ жүжгийнх нь нээлтэд тогтмол очдог. Жүжгийн нээлтийн дараа тодорхой хүрээнийхэн үлдээд жүжиг тойрсон яриа хөөрөө өрнүүлдэг уламжлалтай байв. “Дөшинжирмийнхэн” анхных нь бүтээл гэхэд тун давгүй жүжиг. Надад бас “Хөхөлдэй хүүгийн үлгэр” их таалагдсан.

Батбаяр бол тайзаа маш сайн мэдэрч бичдэг зохиолч. Бүтээлийнх нь бодит хөрс их амьдралтай. Мань хүн аливаа бүтээлийнхээ санааг тэр болгон ярихгүй, тас нууна. Гараас гаргасан хойноо л дэлгэнэ. Бид хоёрын дунд бараг тогтсон нэг уламжлал бий. Түүний шинэ номын тухай санаа оноогоо би захиа маягаар бичдэг юм. Голцуу гадагшаа явахдаа шинэ номыг нь авч яваад айван тайван уншина. Яагаад ч юм бэ, тийм нэг хэвшил миний хувьд тогтчихсон. Урьд нь уншсан байсан ч хамаагүй, аваад явна шүү. Тэгээд төрсөн сэтгэгдлээ гадаадаас бичиж байгаа юм шиг бичнэ. Түүнийгээ шуудангаар явуулахгүй, өөрөө сүүлд нь гардуулж өгнө. Тийм захиа Батбаярт нэлээн хэд бий байх аа.

Батбаяр нэг зохиол бичиж байгаа гэвэл хэд хоног ямар ч чимээ аниргүй болчихно. “Цаадах чинь одоо түмпэнтэй усанд хөлөө дүрчихсэн, чийгтэй алчуур мөрөн дээрээ тохчихсон л сууж байгаа” гэж Лхагвасүрэн хэлдэг юм. Түүнийг нэг очиход л тэгээд сууж байсан юм байгаа биз.

Өөрөө өөртэйгээ их ажиллаж бичдэг хүн дээ...